Twórczość ludowa
Sztuka ludowa w Polsce tworzona i funkcjonująca na obszarze wsi występuje od wieków równolegle do sztuki kreowanej przez profesjonalistów.Procesy kulturalne zachodzące w specyficznych, zamkniętych środowiskach twórców będących jednocześnie odbiorcami, przyczyniły się do ukształtowania form stylowych, które dzisiaj nazywamy tradycyjnymi.
Kultura tradycyjna stanowi ważną część ogólnoświatowego dziedzictwa nie dającą się niczym zastąpić w kulturze narodowej. Główne kierunki sprawowanego przez Państwo mecenatu nad kulturą ludową (sztuką, rękodziełem, rzemiosłem artystycznym, folklorem) to: opieka nad twórcami i twórczością, promocja w kraju i za granicą, edukacja kulturalna tj. przekazywanie dziedzictwa kulturowego młodemu pokoleniu i kształtowanie w nim poczucia tożsamości regionalnej. Kulturowe zróżnicowania regionalne wyrażające się m.in. w zwyczajach, tradycjach coraz częściej traktowane są także jako czynnik rozwoju lokalnego, sposób na przyciągnięcie turystów, tworzenie nowych, pozarolniczych miejsc pracy oraz kreowanie pozytywnego wizerunku regionu.
Polska jest krajem szczególnym, posiadającym cenne bogactwo licznych regionów etnograficznych - a więc regionów o stałych, wytworzonych w przeszłości cechach kultury ludowej. Wyróżniają je odrębności kultury artystycznej (jak np. strój i jego ozdoby, tkaniny, wycinanki, ceramika itd., odmienności mowy (język, dialekt), obyczaju i architektury.
W tradycyjnej kulturze ludowej mieści się ludowa kultura artystyczna np. taniec, muzyka, śpiew, teatr, poezja, proza oraz plastyka nazywana sztuką ludową do której zaliczamy:
zdobnictwo (wycinanki, kwiaty sztuczne, malowanki, makatki),
ludowe rękodzieło artystyczne (tkactwo, snycerstwo, hafciarstwo, koronkarstwo, plecionkarstwo, zabawkarstwo),
ludowe rzemiosło artystyczne (garncarstwo, kowalstwo, wyrób instrumentów muzycznych, stolarstwo, ciesielstwo),
twórczość przedmiotów obrzędowych (np. palmy wielkanocne, pisanki, stroje i rekwizyty obrzędowe),
sztukę figuratywną (malarstwo, grafika, rzeźba).
Tradycyjne rzemiosła, zawody, specyficzne umiejętności wytwórcze żyją i są przekazywane z pokolenia na pokolenie tak długo, dopóki są użyteczne, dopóki służą społeczności. W niektórych regionach wytwory sztuki ludowej są jeszcze użytkowane w tradycyjnym środowisku wiejskim, przy czym zauważa się skłonność do zmiany funkcji niektórych przedmiotów wzorem miasta -z czysto utylitarnych na zdobnicze. Warto podkreślić także, że podniesienie poziomu życia na wsi oraz coraz silniejsza potrzeba poczucia tożsamości lokalnej i regionalnej sprawia, że od kilku lat można zauważyć powrót do kultywowania tradycji, a także odradzanie się niektórych gałęzi sztuki ludowej.
Hafciarstwo i koronkarstwo - należą do najżywotniejszych gałęzi artystycznych rękodzieła ludowego, dzięki adaptacjom artystycznych technik i wzorów ludowych do przedmiotów służących obecnie szerokim kręgom społeczeństwa np. obrusy, bieżniki.
Tkactwo tradycyjne - wykonywane jest w szerokim pasie regionów północno -wschodniej Polski. Szczególnie cenne są dywany dwuosnowowe, czyli tkaniny dwukolorowe, dwustronne ze zdobnictwem o treści geometrycznej, roślinnej, zwierzęcej niekiedy antropomorficznej.
Sploty - każdy układ barwny i linearny można przedstawić za pomocą splotu tkackiego, czyli przez wzajemne skrzyżowanie nitek osnowy z nitkami wątku tworzącymi tkaninę.
Najbardziej lubianym i najchętniej używanym surowcem była jednak wełna: występuje ona w 40 % tkanin. Wełna stanowi niezastąpiony dotychczas surowiec w tkactwie kilimowym, dywanowym i gobelinowym. Wełny dostarczają nie tylko owce, wielbłądy, lamy i króliki angorskie.
Gobelin - tkanina dekoracyjna jednostronna, naśladująca obraz, może zawierać motywy figuralne, pejzażowe lub ornamentalne traktowane jak w malarstwie tzn. z uwzględnieniem kompozycji, perspektywy i gamy barwnej. Wykonana na krośnie techniką gobelinową, tkacz pracujący na krośnie pionowym ma przed sobą lewą stronę gobelinu, posługuje się kartonem czyli projektem w skali 1:1, pochodzącym częstokroć z warsztatu wybitnego artysty malarza. Rezultat pracy jest widoczny w lustrze, watek pokrywa całkowicie, umieszczoną zazwyczaj poziomo osnowę.
Kilim - tkanina dwustronna wełniana, na osnowie krytej wątkiem tworzącym wzór. Technika kilimowa była znana w starożytnym Egipcie, Grecji i Azji, zwłaszcza wśród plemion koczowniczych. W Europie najstarsze tradycje produkcji kilimów występują w Skandynawii, Rumunii i krajach słowiańskich -ukraińskie i polskie (warsztaty w Grodnie i Białej Podlaskiej) przyjmujące w XVIII w. wpływy zachodnioeuropejskich gobelinów.
Plastyka obrzędowa - związana jest z żywotnością zwyczajów i obrzędów, jak na przykład umiejętność wykonywania pisanek, kraszanek, skrobanek wielkanocnych.
Malarstwo - sztalugowe uprawiane jest przez pojedynczych twórców w różnych miejscowościach bez związku z lokalną tradycją.
Rzeźba ludowa - tylko część tworzących rzeźbiarzy nawiązuje do tradycyjnej rzeźby ludowej, przeważająca większość poszukuje własnych rozwiązań artystycznych, stara się przypodobać gustom odbiorców spoza własnego środowiska. Sukcesy rzeźbiarzy (nagrody w konkursach, możliwość zarobkowania, wzrastające uznanie w społeczności wiejskiej) sprawiły, że zaczęli rzeźbić inni. Aktualnie wyróżniają się pewne zgrupowania rzeźbiarzy uważanych za ludowych zarówno w ośrodkach wiejskich jak i miejskich. Daje się zauważyć duże zainteresowanie rzeźbą młodych ludzi. Na uwagę zasługują, organizowane w ostatnim dziesięcioleciu szkółki rzeźbiarskie, w których uznani rzeźbiarze uczą dzieci i młodzież rzeźbienia w drewnie, zapoznając ich z umiejętnościami warsztatowymi, przekazując poza czysto technicznymi treściami również wiadomości o tradycyjnej rzeźbie ludowej.
